PRZEMIANY ALKOHOLU W ORGANIZMIE LUDZKIM
Alkohol może przenikać do organizmu ludzkiego kilkoma drogami: z wdychanym powietrzem przez płuca, przez nie uszkodzoną nawet skórę (zwłaszcza u dzieci, stąd wskazana ostrożność przy kompresowaniu!), przez przewód pokarmowy. Znane są przypadki przewlekłych zatruć alkoholem, zdarzające się u pracowników tych gorzelni czy rozlewni, w których stężenie par alkoholu w powietrzu przekracza dopuszczalne normy. Praktyczne znaczenie ma jednak tylko wypijanie napojów alkoholowych.
Alkohol wchłania się do krwi już z jamy ustnej i z przełyku: ok. 20% całej wypitej ilości alkoholu wchłania się z żołądka, reszta — z jelita cienkiego. Żołądek i jelita oplecione są gęstą siecią naczyń krwionośnych. Dzięki swej właściwości łączenia się w każdej proporcji z wodą oraz dzięki niskiemu ciężarowi cząsteczkowemu i prostej budowie, alkohol znacznie szybciej niż inne substancje przenika z przewodu pokarmowego do krwi, a wraz z nią — do wszystkich ukrwionych narządów ciała. W narządach alkohol rozmieszcza się proporcjonalnie do zawartości wody w tkankach, zgodnie z ogólnymi prawami swobodnej dyfuzji cieczy; nie stwierdza się alkoholu jedynie we włosach, paznokciach i w szkliwie zębów, a więc w tych tkankach, które nie są ukrwione. Ponieważ tzw. narządy miąższowe — wątroba, gruczoły wewnątrz -wydzielnicze i mózg zawierają proporcjonalnie najwięcej wody, przeto w tych właśnie narządach stwierdza się najwyższe stężenie alkoholu.
Szybkość wchłaniania się alkoholu z przewodu pokarmowego do krwi zależy od wielu czynników. Szybciej wchłaniają się napoje „mocniejsze”, gdyż powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i przez to zwiększają powierzchnię wchłaniania; również wysoka temperatura trunku (np. „grzanka”, wino i piwo grzane) lub gorączka u pijącego powodują szybsze przenikanie alkoholu do krwi. Duże znaczenie ma obecność lub brak zakąski, a także jej rodzaj: z pustego przewodu pokarmowego alkohol wchłania się bardzo szybko; tłuszcze powlekają ściany żołądka i w ten sposób izolując je od alkoholu zwalniają wchłanianie, białka zaś (a właściwie niektóre produkty ich rozpadu) wiążą się chemicznie z alkoholem tworząc nieszkodliwe związki (tzw. neutralizacja lub inaktywacja alkoholu). Wszelkie uszkodzenia błony śluzowej żołądka lub jelit (nieżyt, owrzodzenie), choroby ‘ przewodu pokarmowego, a nawet zależne od stanu nerwowego zmiany napięcia mięśniowego ścian żołądka i jelit powodują przyspieszenie wchłaniania alkoholu. Od szybkości wchłaniania zależy zaś szybkość narastania objawów zatrucia alkoholem.
Alkohol etylowy jest jedną z niewielu substancji, która z przewodu pokarmowego przenika aż do tkanek w stanie niezmienionym. Już z chwilą wypicia pierwszego łyku trunku, organizm uruchamia szereg mechanizmów mających na celu obronę przed zatruciem, wydalenie alkoholu i zmniejszenie jego stężenia w tkankach. U osób nie przyzwyczajonych do picia występuje skurcz pierścienia mięśniowego, (tzw. odźwiernika żołądka) oddzielającego żołądek od dwunastnicy; wówczas alkohol nie może przeniknąć do dalszych części przewodu pokarmowego i wchłania się wolniej. U osób szczególnie wrażliwych występują wsteczne (antyperystaltyczne) ruchy przewodu pokarmowego, prowadzące do wymiotów. Jednak w miarę przyzwyczajania się człowieka do picia mechanizmy te zanikają. Usuwanie alkoholu, który przedostał się już do krwi, odbywa się w dwojaki sposób; poprzez wydalanie i poprzez spalanie, czyli utlenianie w drodze przemiany chemicznej. Organizm wydala w stanie nie zmienionym ok. 5—10% spożytego alkoholu; alkohol znajduje się w wydychanym powietrzu, w pocie, moczu, kale, ślinie. U matek karmiących alkohol wydala się z mlekiem (może to być przyczyną zatrucia niemowlęcia!). Pozostała ilość (90—95%) alkoholu ulega spaleniu w tkankach, zwłaszcza w wątrobie i w mięśniach. Spalenie to przebiega według wzoru:
C2H5OH + O = CH3CHO (aldehyd octowy) + H20
CH3CHO + O = CH3COOH (kwas octowy)
CH3COOH + 2O2 = 2CO2 + 2 H2O,
a więc ostatecznie z jednej cząsteczki alkoholu powstają trzy cząsteczki wody i dwie—dwutlenku węgla. Pośrednie produkty tej przemiany, a zwłaszcza aldehyd octowy stanowią silną truciznę i one to w głównej mierze uszkadzają tkanki. Powyżej opisane reakcje przemiany alkoholowej zachodzą w obecności katalizatorów, którymi są enzymy znajdujące się w wątrobie (dehydrogenaza alkoholowa) i w mięśniach (katalaza), a więc wszystkie schorzenia wątroby powodujące niedobór enzymu utrudniają i zwalniają spalanie alkoholu, wydłużają w ten sposób czas trwania zatrucia i nasilają zmiany, powodowane przez alkohol w tkankach.