CEL WYCHOWANIA W ABSTYNENCJI
Wszelkie formy nadużywania alkoholu są zjawiskiem o poważnych konsekwencjach społecznych.
Nadużycia te mieszczą się w granicach od wykroczeń przeciw obowiązującej nieletnich abstynencji, przez pijaństwo występujące wśród części społeczeństwa, aż po sytuacje, w których powstaje choroba alkoholowa.
Szczególnie ostrym akcentem problemu jest picie alkoholu przez młodocianych, a zwłaszcza przez dzieci.
W odróżnieniu od sytuacji w wielu innych krajach, w których duże nawet ogólne ilości wypijanych trunków rozkładają się mniej więcej równomiernie na pełnoletnich mieszkańców, w Polsce mamy do czynienia z koncentracją picia alkoholu. Polega ona na tym, iż znaczna mniejszość dorosłych (około 8%) wypija w ciągu roku większość (około 52%) ogółu wypitych trunków. Jest to grupa pijaków. Charakteryzuje ich nie tylko ogólna ilość wypijanego alkoholu, ale i sposób picia oraz rodzaj trunku: jednorazowo dużo wódki.
W jednym z dalszych rozdziałów lekarz-specjalista informuje o alkoholizmie — „chorobie szczególnej, w której biologiczne i społeczne aspekty przyczyn, objawów i skutków przeplatają się nawzajem”, podając, iż w Polsce chorych na alkoholizm jest około pół miliona osób.
W świetle oceny opartej na wynikach badań naukowych nadużywanie alkoholu w naszym kraju jest i powinno być przedmiotem społecznego zainteresowania, prawnej regulacji i konsekwentnej działalności uświadamiającej i wychowawczej.
Obiektywna ocena sytuacji stanowi nieodzowną przesłankę prawidłowych wniosków w zakresie celu, zadań i metod wychowania uczniów w trzeźwości.
Ustawa z dnia 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu oświaty i wychowania w Polsce określa, że:
„Nauczanie i wychowanie w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych ma na celu wszechstronny rozwój uczniów i wychowanie ich na świadomych i twórczych ludzi”.
Współczesna pedagogika polska rozwija powyższe zwięzłe sformułowanie celu pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły, uznając za ogólny cel wychowania wszechstronny rozwój osobowości. Założeniu temu służy realizacja bardziej szczegółowych, lecz zespolonych celów wychowania umysłowego, moralnego, estetycznego i fizycznego.
Współczesna pedagogika cele te interpretuje w ujęciu psychologicznym, i społecznym, stawiając przed wychowaniem cel kształtowania osobowości w związku z aktywnym, twórczym udziałem człowieka.
Cel wychowania w trzeźwości jest ściśle zespolony z ogólnymi celami wychowania; stanowi on element składowy ogólnego modelu i wzoru wychowania.
Stoimy na stanowisku, iż szkoła kształtując i utrwalając w młodym pokoleniu cechy osobowości zgodne z dobrym wzorem człowieka, winna wśród nich zakładać również kształtowanie życiowej postawy trzeźwości.
Żadne z zadań, do których wykonywania dziś i w przyszłości szkoła przygotowuje uczniów, nie da się pogodzić z obyczajem nadużywania alkoholu; każde wymaga wychowania w trzeźwości.
Konieczna jest bardziej dokładna interpretacja celu określonego ogólnie jako postawa trzeźwości. Różne mogą być w tej sprawie stanowiska.
Przez postawę trzeźwości rozumiemy całkowite powstrzymanie się od używania napojów alkoholowych do wieku pełnoletności, a po jego osiągnięciu świadomy i konsekwentnie praktykowany taki stosunek do używania trunków, który wyklucza każdą formę nadużywania.
Chodzi więc o utrwalenie takiej postawy, aby człowiek potrafił w pewnych określonych okolicznościach powstrzymać się od picia całkowicie, a we wszystkich sytuacjach życia zachowywał konsekwentnie umiar w używaniu napojów alkoholowych. Umiar, który w świecie cywilizowanym słusznie jest uważany za nieodzowny atrybut prawdziwej kultury. Umiar, który warunkuje postawę w pełni wartościowego członka społeczeństwa.
Jedną z poważniejszych konsekwencji długotrwałej osobistej beztroski młodocianych o własne drogi życia jest brak przygotowania do wyboru alternatyw, kiedy nadchodzi wiek podejmowania decyzji. Zamiast świadomej decyzji mamy wówczas do czynienia z przypadkowymi motywami postępowania, które nie liczą się ze społecznymi ocenami wartości ani samego działania, ani jego skutków. Wywiera to z reguły zły wpływ na wiele dziedzin osobistego życia jednostki i jej powiązania społeczne.
Chodzi o zagadnienie społeczno-wychowawcze o wyjątkowym znaczeniu dla wychowania uczniów w trzeźwości.
Zespół formalno-prawnych nakazów i zakazów stwarza warunki hamujące w pewnym stopniu możliwości szerzenia się pijaństwa i alkoholizmu, ale możliwości tych nie wyklucza. Decyzja należy w ostatecznym momencie do człowieka. Do podjęcia zaś prawidłowej decyzji prowadzi wychowanie w trzeźwości.
Nie należy oczekiwać rezultatów szybkich ani powszechnych.
Nadużywanie alkoholu jest obyczajem, który ma za sobą długotrwałe tradycje. Przemiany w świadomości i obyczajach odbywają się w tempie powolnym i na trudnej drodze ścierania się starego z nowym. Ograniczenie i stopniowa likwidacja pijaństwa i alkoholizmu uwarunkowana jest wielu czynnikami. Wśród nich pierwszoplanowe jednak znaczenie mają czynniki wychowawcze.
Nie jest to założenie teoretyczne, ani wniosek z ogólnego zaufania do wpływu wychowawczego szkoły na postawę życiową człowieka. Doświadczenie potwierdza związek między odpowiednią pracą wychowawczą a stosunkiem wychowanków do picia alkoholu.
We Francji stosowana konsekwentnie w niektórych departamentach praca uświadamiająco-wychowawcza nauczycieli spowodowała znaczne ograniczenie picia wina przy posiłkach przez młodocianych. Dobrymi wynikami legitymuje się wychowanie przeciwalkoholowe np. w wielu szkołach Szwecji. Znane są w historii polskiego harcerstwa pozytywne wyniki konsekwentnie przestrzeganego i prawidłowo pod względem metodycznym wcielanego w życie przyrzeczenia, że harcerz nie pije alkoholu. Nieliczne, ale przekonywające są przykłady wyników osiąganych przez te szkoły w Polsce, które nie traktują uświadomienia o problemie alkoholowym na peryferiach swojej działalności dydaktyczno-wychowawczej.