DZIAŁANIE ALKOHOLU NA UKŁAD NERWOWY – STAN UPOJENIA ALKOHOLEM
Działanie alkoholu na układ nerwowy polega na – ogólnie rzecz biorąc – kolejnym hamowaniu czynności ośrodków nerwowych. Jest to w istocie działanie narkotyczne, podobne do działania eteru, którego budowa chemiczna jest zresztą zbliżona do budowy alkoholu etylowego (i dlatego szereg autorów zalicza alkohol do środków narkotycznych, a alkoholizm — do narkomanii).
Ośrodkowy układ nerwowy (dalej używamy skrótu — OUN) człowieka można schematycznie podzielić na trzy piętra, różniące się między sobą rodzajem i zakresem funkcji, pozostające we wzajemnej zależności. Piętro najniższe jest ewolucyjnie najstarszą częścią OUN; mieszczą się tu ośrodki czynności odruchowych, takich jak automatyczne ruchy mięśni, utrzymywanie równowagi, oddychanie, akcja serca itd. Na piętro to składają się struktury rdzenia i częściowo pnia mózgu. Wyższe piętro OUN — podkorowe struktury mózgu — jest siedliskiem instynktów — popędów (sen, czuwanie, głód, pragnienie, popęd płciowy itd.), prymitywnych form uczuciowości (uczucie fizycznej przyjemności lub przykrości, wściekłość, strach itd.) oraz jest ośrodkiem regulacji hormonalnej ustroju. Piętro to jednocześnie hamuje, tłumi czynność piętra niższego, samo zaś jest hamowane przez piętro najwyższe, na które składają się ośrodki kory mózgowej, umożliwiające wykonywanie czynności dowolnych, złożonych i ich koordynację, precyzyjne myślenie i odczuwanie na wysokim, właściwym człowiekowi poziomie. Równowaga pomiędzy procesami pobudzenia i hamowania istniejąca pomiędzy poszczególnymi piętrami OUN zapewnia harmonijne funkcjonowanie organizmu, celowe i prawidłowe zachowanie i postępowanie człowieka.
Alkohol hamuje w pierwszej kolejności najmłodsze, a więc najbardziej wrażliwe ośrodki układu nerwowego (piętro najwyższe) — właśnie te, które zapewniają ścisłą koordynację wszystkich funkcji, umożliwiają precyzyjne myślenie, rozumowanie, sądzenie i które stanowią siedlisko tzw. wyższych uczuć, właściwych jedynie człowiekowi. Do uczuć tych należą takie uczucia, które wpojone są przez wychowanie, przez oddziaływanie grupy społecznej i kultury, uczucia moralne i etyczne, uczucia więzi rodzinnej, grupowej, narodowej i międzyludzkiej, zamiłowania naukowe i kulturalne. W miarę kolejnego hamowania czynności ośrodków wyższych — niższe wyzwalają się spod ich wpływu hamującego i kontroli. Przejawia się to np. w pozornym pobudzeniu czynności organizmu i psychiki w początkowych okresach upojenia. Dochodzą do głosu instynkty i popędy, oraz prymitywne mechanizmy myślenia i zachowania. W miarę narastania stężenia alkoholu we krwi, kolejno ulegają hamowaniu także starsze rozwojowo, niższe ośrodki mózgowe, pełniące w organizmie mniej złożone funkcje. Ulegają więc zaburzeniu, a następnie zniesieniu czynności bardziej pierwotne, jak instynkty (np. samozachowawczy) i popędy, celowa i dowolna czynność ruchowa, przytomność, a w końcu nawet odruchy. Gdy obserwujemy pijanego, u którego narasta stan zatrucia, widzimy, jak pijany cofa się niejako po drodze rozwoju istoty ludzkiej. Opanowany, kulturalny, zdolny do wyższych uczuć człowiek najpierw staje się w swoim zachowaniu brutalny, pierwotny, wyzbywa się nabytej ogłady towarzyskiej i kultury zachowania. Zaczyna on w swoich reakcjach kierować się — jak zwierzę — popędami, przestaje rozumować, oceniać i osądzać siebie i innych, traci możność wykonywania sprawnych ruchów i czynności, w końcu — pada i zasypia, nie reaguje na bodźce. W tej ostatniej fazie życie jego jest sprowadzone do funkcji wegetatywnych, roślinnych. Przy bardzo ciężkich zatruciach może dojść do zahamowania ważnych dla życia ośrodków (jak ośrodek oddechowy czy ośrodek krążenia) i do zgonu.